نووچه
مه‌كته‌با سیاسى یا پارتى دیمۆكراتى کوردستان لدۆر بەشداریکرن د هەلبژارتنان دا و بایکۆتا پرۆسێسا سیاسی ل عێراقێ و دەستوەردان و پیلانگێریێن دادگەها فیدرالی یا نەدەستووری، بەیانەکی بەلاڤ دکت
مه‌كته‌با سیاسى یا پارتى دیمۆكراتى كوردستان به‌یانه‌كا بله‌ز ل سه‌ر ره‌وشا نوكه یا هه‌رێمێ به‌لاڤكر و راگه‌هاند، ئالیێن ئیداره‌یا ده‌وله‌تێ دئێخینه هه‌مبه‌رى به‌رپرسایه‌تییا بجهئینانا ده‌ستوورى و پشكداریێ د هه‌لبژارتنێن په‌ڕله‌مانێ كوردستانێ دا ناكه‌ین.
مه‌كته‌با سیاسى یا پارتى ئه‌ڤرۆ ل هه‌ولێرێ كۆمبوو، د به‌یانه‌كێ دا دیاركر، ئه‌گەر هەڤپەیمانییا برێڤەبرنا دەولەتێ پێگیری رێککەفتنێن خۆ نەبیت ئەم د پرۆسا سیاسی یا ئیراقێ دا بەردەوام نابین و گۆت: دادگەها فیدرال یا ب بریارێن سیاسی و نەدەستووری دەستکەفتێن گەلێ مە یێن ب خوینێ هاتین ژێ وەردگریت.
هه‌روه‌سا دیاركریه، بریارێن دادگەها فیدرالی بۆ ژناڤبرنا سیستەمێ دیموکراسی یێ هەرێمێ و ڤەگەراندنا ئیراقێ یە بۆ سیستەمێ مەرکەزی و ئاشكراكر، پارتى پشکداری هەلبژارتنێن پەڕلەمانێ کوردستانێ دا ناكه‌ت.
ده‌قێ به‌یانێ
جه‌ماوه‌رێ خۆشتڤى یێ كوردستان و ئیراقێ ئاشكرایه پارتى هه‌ر ژ ده‌ستپێكا دامه‌زراندنا خۆ، خه‌بات بۆ ب ده‌ستڤه‌ئینانا مافێن ره‌وایێن گه‌لێ كوردستانێ و چه‌سپاندنا دیمۆكراسیێ كریه، وه‌ك دو ئارمانجێن ژئێك نه‌جودا، دڤێ باوه‌رێ دا بتنێ ب رێكا دیمۆكراسیێ سیسته‌مێ حوكمڕانییا ئیراقێ مافێن ره‌وایێن گه‌لێ كوردستانێ دهێنه بجهئینان، دڤى وارى دا سه‌رۆك بارزانى د ئێكه‌مین رۆژێن سه‌رهه‌لدانا بهارا سالا 1991ێ دا بۆ به‌رجه‌سته‌كرنا ده‌ستكه‌فتێن گه‌لێ كوردستانێ و پارستنا وان و پیاده‌كرنا وان ب شێوه‌یه‌كێ دروست، بانگه‌شه بۆ ئه‌نجامدانا هه‌لبژارتنه‌كا ئازاد وه‌ك بنه‌مایێ دامه‌زراندنا حوكمڕانییا دیمۆكراسى ل هه‌رێمێ كر، هه‌ر ژ به‌ر ڤێ یه‌كێ ژى پارتى هه‌رده‌م داكۆكیكاره بۆ بجهئینانا بنه‌ما و پیڤه‌رێن هه‌لبژارتنێن ئازاد، ب كێمى د هه‌بوونا قانوونا هه‌لبژارتنێن دادپه‌روه‌رانه كو گه‌ره‌نتییا نوونه‌راتیكرنا هه‌موو چین و پێكهاتێن كوردستانێ ل په‌ڕله‌مانى بكه‌ت، ده‌رگه‌هێن ده‌نگدانێ و خۆبه‌ربژاركرنێ بۆ زێده‌ترین ژماره‌یا وه‌لاتییان بكه‌ت، كێمترین ده‌نگ ل نوونه‌راتیێ ب هه‌در نه‌چیت، ره‌نگڤه‌دانا ئیراده‌یا كۆمه‌لگه‌هێ بیت، ئه‌ڤه زێده‌بارى وێ یه‌كێ سه‌رپه‌رشتیكرن و برێڤه‌برنا پرۆسه‌یا هه‌لبژارتنان ژ ئالیێ ده‌زگه‌هه‌كێ سه‌ربه‌خۆ و بێلایه‌ن و شاره‌زا و شه‌فاف د هه‌موو قۆناغه‌كێ دا ب مه‌رجێ سه‌ره‌كى یێ پاقژێ پرۆسێ زانى یه، ب شێوه‌یه‌كى باوه‌رییا ده‌نگده‌رى و ئالیێن پشكدار د هه‌لبژارتنان دا ب پارێزیت و بهێزبێخیت.
وه‌ك هه‌ستكرن ب ئه‌رك و به‌رپرسایه‌تیێ د هه‌یاما سالا بۆرى دا ب هه‌موو شێوه‌یه‌كى ل گه‌ل ئالیێن سیاسى یێن هه‌رێم و ئیراقێ مه كار كریه، تا هه‌موو هه‌لبژارتن ب شێوه‌یه‌كێ دروست و ده‌ستوورى بهێنه‌كرن، ب تایبه‌ت ژى هه‌لبژارتنێن خۆلا شه‌شێ یا په‌ڕله‌مانێ كوردستانێ د ده‌مێ خۆ دا، ژبۆ پشكدارییه‌كا جدى بووینه د هه‌موو دانوستاندن و كۆمبوونێن خۆ ل گه‌ل ئالیێن سیاسى یێن هه‌رێم و ئیراقێ بۆ گه‌هشتن و سازان و كۆده‌نگیێ ل سه‌ر بابه‌تێ پێدڤى ب قانوونا هه‌لبژارتنان، به‌لێ پشتى بابه‌تێ هه‌لبژارتنا په‌ڕله‌مانێ كوردستانێ دایه هه‌مبه‌رى دادگه‌ها فیدرال، زێده‌بارى وێ یه‌كێ ئه‌و كه‌یسه بێى قانوون و ل به‌رچاڤوه‌رگرتنا مافێن ده‌ستوورى یێن گه‌لێ كوردستانێ د هه‌لبژارتنێن سازییه‌كا گرنگ وه‌ك په‌ڕله‌مانى، دا كو ده‌مه‌كێ درێژ هاتنه پاشخستن و بڕیارا دوماهایێ یا ژماره 83 و موحدتیها 131 و 185 اتحادیة/2023 ل رۆژا 21 شواتا 2024ێ ب تایبه‌ت ژى پشتى ده‌رچوونا پاشخانا حسثیات بڕیارا دادگه‌هێ ل سه‌ر قانوونا هه‌لبژارتنێن په‌ڕله‌مانێ كوردستانێ كو هووركاریێن زێده‌تر نه‌ده‌ستوورى همبه‌رى هه‌رێمێ تێدایه و درێژه‌پێده‌را وان زنجیره بڕیارێن نه‌ده‌ستوورى یه كو د هه‌یاما چار سالێن بۆرى دا هه‌مبه‌رى هه‌رێما كوردستانێ هاتینه دان، د هه‌مان ده‌م دا ئه‌وا مه تێبینى كرى و د ده‌ما خۆ دا مه رایا گشتى لێ ئاگه‌هدار كر، بریتیه د بپێكرنا زه‌ق و مه‌ترسیدار یا ده‌ستوورى ژ بڕیارا دادگه‌ها فیدرالیه بۆ ژناڤبرنا سیسته‌مێ دیمۆكراسیێ هه‌رێمێ و بزاڤه‌كه بۆ ڤه‌گه‌ڕاندنا ئیراقێ بۆ سیسته‌مێ مه‌ركه‌زیه‌تێ كو دڤان خالێن ل خوارێ دا دێ رۆهن كه‌ین:-
1. دادگه‌ها فیدرالى ب راستڤه‌كرنا جۆمگێن گرنگ یێن قانوونا هه‌لبژارتنێن په‌ڕله‌مانێ كوردستانێ مادده‌یێن پێدڤى ب دیاركرنا سیسته‌مێ بازنه‌یى یێ هه‌لبژارتنان و كۆتایا پێكهاتا و ژماره‌یا كوڕسییان و ئالیێ سه‌رپه‌رشت و ئالیێ تایبه‌تمه‌ند ب ئێكلایى كرنا تانێن هه‌لبژارتنان رابوویه، زێده‌بارى بنپێكرنا مادده‌یێن 117 و 121 یێن ده‌ستوورى كو تایبه‌تن ب گه‌ره‌نتیكرنا سه‌ربه‌خۆ یا ده‌ستهه‌لاتا یاسادانانێ ل هه‌رێمێ، د هه‌مان ده‌م دا بپێكرنا زیق یا مادده‌یێ 6ێ یێ ده‌ستوورى كو دوپاتیێ ل سه‌ر وێ یه‌كێ دكه‌ت ده‌سته‌واده‌ستكرنا ده‌ستهه‌لاتێ ب شێوازه‌كێ دیمۆكراسى بێى رێكارێن ده‌ستوورى ل ده‌مه‌كى ئه‌و راستڤه‌كرنه دێ بیته ئه‌گه‌رێ شێواندنا سیسته‌مێ دیمۆكراسیێ.
2. ب نه‌هێلانا كورسیێن كۆتایێن پێكهاته‌یان د قانوونا هه‌لبژارتنێن په‌ڕله‌مانێ كوردستانێ دا ئێك ژ گه‌ره‌نتیێن سه‌ره‌كى یێن هه‌لبژارتنێن ئازاد و یه‌كسانى و دادپه‌روه‌ریێ ل هه‌رێمێ بنپێكر، چونكى زێده‌بارى وێ كو بنپێكارییه و ئیراده‌یا سه‌قامگێرى و ئاشته‌واییا جڤاكى یا هه‌رێمێ، ژ ئالییه‌كێ دى ڤه ناكۆكى ل گه‌ل مادده‌یێ 39 بڕگا ئێكێ و 125ێ یا ده‌ستوورى و قانوونا هه‌لبژارتنێن جڤاتا نوینه‌ران و جڤاتێن پارێزگه‌هێن ئیراقێ و مادده‌یێ 2 و 25 ژ په‌یمانا نێڤه‌ده‌له‌تى یا مافێن سڤیل و سیاسه‌تا ICCPR كو ئیراقێ ل سارا 1971ێ په‌سه‌ندكریه و پێ پابه‌نده كو هه‌موویان دوپاتى ل سه‌ر به‌رچاڤكرنا نوونه‌راتییا هه‌موو پێكهاتێن گه‌لى د جڤاتێن هه‌لبژارتنان دا و پشكداری د رێڤه‌برنا كاروبارێن گشتى دا كریه.
3. دوورخستنا ده‌ستهه‌لاتا دادوه‌رییا هه‌رێما كوردستانێ د ئێكلاكرنا تانێن پێدڤى ب پرۆسه‌یا هه‌لبژارتنان ژ مادده‌یێن شه‌شێ دوباره، بڕگا چارێ یا قانوونا هه‌لبژارتنێن په‌ڕله‌مانێ كوردستانێ و سپاردنا وێ تایبه‌تمه‌ندیێ ب ده‌سه‌یه‌كى دادوه‌رى یێ سه‌ر ب مجلس القضاء الاعلى یێ فیدرالى زێده‌ڕۆییه‌كا مه‌ترسیداره ل سه‌ر ده‌ستهه‌لاتا دادوه‌رییا هه‌رێمێ، چونكى ژ ئالیه‌كى ڤه بنپێكرنا سه‌ربه‌خۆییا هه‌رێما كوردستانێ یه و ژ ئالییه‌كێ دى ڤه پیاده‌كرنا وێ یه‌كێ د هه‌لبژارتنێن هه‌رێمێ دا كو ژ ئالیێ كۆمسیۆنا هه‌لبژارتنێن ئیراقێ هاتبوو په‌یره‌وكرن، هه‌رده‌م ده‌سته‌یه‌كێ دادوه‌رى ل دادگه‌ها پێداچوونا هه‌رێمێ تانه‌یێن تایبه‌ت ب هه‌لبژارتنان ئێكلادكرن.
4. ببڕیارێن ئێك ل دووف ئێكێ یێن دادگه‌ها فیدرالى بووینه ئه‌گه‌را بنپێكرنا پره‌نسیپێن بجهئینانا ده‌ستهه‌لاتان، ب شێوه‌یه‌كى دادگه‌هێ خۆ ئێخستییه پێگه‌هێ ده‌ستهه‌لاتا یاسادانانێ و بجهئینانێ و هنده‌ك ده‌ستهه‌لات و تایبه‌تمه‌ندی ب خۆ داینه كو د ده‌ستوورى دا بۆ نه‌هاتینه دیاركرن، ب تایبه‌ت ژى بڕیارا هه‌لوه‌شاندنا قانوونا نه‌فت و گازێ یا هه‌رێما كوردستانێ ژماره 22 یا سالا 2007ێ ده‌ركر، ب پشتبه‌ستن ب مادده‌یێ 110 یێ ده‌ستوورى زێده‌بارى نه‌بوونا چ بڕگه‌یه‌كا تایبه‌ت ب سامانێ نه‌فتێ ڤه د وى مادده‌یى دا، ل ده‌مه‌كى د ده‌ستوورى دا مادده‌یا 112 تایبه‌تكریه ب سامان و گازێ ڤه كو ب رۆنى دوپاتى ل سه‌ر چاوانییا برێڤه‌برنا وى سامانێ هه‌ڤپشك د ناڤبه‌را حكومه‌تێن فیدرال و هه‌رێمێ دا دكه‌ت، زێده‌بارى مادده‌یێ 115 دوپاتیێ ل وێ یه‌كێ دكه‌ت د وێ پرسێ دا و ئه‌و وارێن د كه‌ڤنه د چارچۆڤێ ده‌سهه‌لاتا هه‌ڤپشك دا هه‌رێمان ده‌ستهه‌لاتا یاسادانانێ هه‌یه، زێده‌تر ژ وێ ل ده‌ما ناكۆكى د ناڤبه‌را قانوونا فیدرالى و قانوونا هه‌رێمان و دڤى وارى دا ئه‌وله‌ویه‌ت بۆ قانوونا هه‌رێمانه.
5. ژبلى بنپێكارییا ده‌ستوورى ژ بڕیارا دادگه‌ها بلند یا فیدرالى هه‌مبه‌رى قانوونا هه‌لبژارتنان، هنده‌ك رێكارێن دى یێن نه‌ساخله‌م گرتینه به‌ر كو كۆما پرۆسه‌یا هه‌لبژارتنان دئێخنه ژێر مه‌ترسیێن جدى، ژ وان ژى بێ به‌هركرنا 400 هزار ده‌نگده‌رێن هه‌رێما كوردستانێ ژ ده‌نگدانێ، كو دبیته 20%ێ یا ده‌نگده‌رێن بایۆمه‌ترى كرى، ب به‌هانه‌یا نه‌خواندنا شوینتبلێن وان، هه‌روه‌سا بابه‌تێ نه‌دادپه‌روه‌ریێ د دیاركرنا كورسیێن پارێزگه‌ها هه‌لبجه دا.
6. پشتى رۆخیانا رژێما پێشتر دیاربوویه كو ئیراق فڕنه‌ته‌وه و فڕه‌ئاین ب ئێك پێكهات ب شێوه‌یه‌كى دروست برێڤه‌ناچیت، ژبه‌ر ڤی یه‌كێ هه‌ڤپشكى، سازان و هه‌ڤسه‌نگى بوون ب بنه‌مایێ رێككه‌فتنا هه‌موو ئالیێن سییاسى بۆ وێ یه‌كێ ئیراق بۆ هه‌موویان بیت و وه‌لاتى هه‌ست ب به‌رپرسایه‌تیێ بكه‌ت، به‌لێ ب لێبۆرین ڤه سیاسه‌تا وه‌لانانێ و ده‌ستوه‌ردان و برسیكرن و بڕینا بودجه و مووچه و هه‌روه‌سا سیاسه‌تا بجهئینانا مادده‌یێن ده‌ستوورى ب شێوه‌یێ ئنتیقالى كۆمه‌كا پێنگاڤان بوون بۆ بچووككرنا قه‌واره‌یێ ده‌ستوورى یێ هه‌رێما كوردستانێ و بووینه بنه‌ما بۆ ئیداره‌دانا ڤى وه‌لاتى، زێده‌ربارى ڤی یه‌كێ پارتى ژ بزاڤێن خۆ نه‌راوه‌ستیا و ئه‌ڤ لادان و شێوازێ حوكمڕانیێ ب به‌رۆڤاژى ده‌ستوورى دیت، به‌لێ ده‌ستهه‌لادارێن به‌غدا نیازا پاقژ دیارنه‌كریه و راستڤه‌كرنا لادانێن ده‌ستوورى كریه.
ژ ده‌رئه‌نجامێ وان راستیێن ل سه‌رى و بپێكرنا پشكه‌ك ژ مادده‌یێن ده‌ستوورى و ل به‌رچاڤوه‌رگرتنا ره‌وشا پێكهاتا نوكه یا دادگه‌ها فیدرالى یا نه‌ده‌ستوورى و به‌رده‌وام بڕیارێن گرێدایى هه‌رێمێ دده‌ت و ده‌ستوورى بپێدكه‌ت و دڤێت وان ده‌ستكه‌فتێن گه‌لێ مه كو خه‌بات و تێكۆشین و خوینا شه‌هید و ئه‌نفالكریان و كێمیا بارانكرنێ ب ده‌ستڤه‌هاتى، ب بڕیارا سیاسى و نه‌ده‌ستوورى یا گه‌لێ كوردستانێ بستینت.
وه‌لاتیێن به‌ڕێز
ل ڤێره ئالیێن هه‌ڤپه‌یمانییا ئیداره‌یا ده‌وله‌تێ دئێخینه هه‌مبه‌رى به‌رپرسایه‌تییا نشتیمانى د بجهئینانا ده‌ستوورى و ته‌ماما خالێن رێككه‌فتنا سیاسى و ئیدارى یا پێكئینانا كابینه‌یا نوكه یا ئیراقێ ب سه‌رۆكایه‌تییا محه‌مه‌د شیاع سوودانى، به‌رۆڤاژى نه‌شێن به‌رده‌وام بین د پرۆسه‌یا سیاسى دا.
هه‌روه‌سا بۆ رایا گشتى یا ناڤخۆ یا ئیراقێ و نێڤده‌وله‌تى رادگه‌هینین، زێده‌بارى باوه‌رى ب خۆبوونێ و ب پشته‌ڤانییا گه‌لێ كوردستانێ كو چاوا ل سالا 1992یێ و تا نوكه د هه‌موو هه‌لبژارتنان دا پترییا خه‌لكێ كوردستانێ باوه‌رى ب پارتى دایه، نوكه ژى مه باوه‌رى ب خۆ و گه‌لێ خۆ هه‌یه و هێزا ئێكێ یا كوردستانێینه، به‌لێ ژبۆ تێگه‌هشتنا مه د وى پێگه‌هى و به‌رپرسایه‌تییا دیرۆكى بۆ پاراستنا مافێن ره‌وایێن گه‌لێ كوردستانی و سیسته‌مێ دیمۆكراسى و فیدرالى ل ئیراقێ دا، هه‌روه‌سا ره‌وایى نه‌دان ب هه‌لبژارتنه‌كا نه‌ده‌ستوورى و نه‌دیمۆكراسى و راوه‌ستاندن ل هه‌مبه‌رى هه‌موو بنپێكاریێن ده‌ستوورى كو ژ ئالیێ دادگه‌ها فیدرال ڤه ل هه‌مبه‌رى هه‌رێما كوردستانێ و سازیێن وێ هاتینه كرن، ب گشتى و سه‌پاندنا راستڤه‌كرنێن نه‌ده‌ستوورى یێن قانوونا هه‌لبژارتنان خۆلا شه‌شێ یێن په‌ڕله‌مانێ كوردستانێ ب تایبه‌تى و بۆ به‌رژه‌وه‌ندییا گه‌ل و نشتیمانى دزانین پارتى نه‌چیته ل ژێر بارێ په‌سه‌ندكرنا بڕیارێن نه‌ده‌ستوورى و سیسته‌مێ سه‌پاندنێ ژ ده‌رڤه‌یى ئیراده‌یا گه‌لێ هه‌رێما كوردستانێ و سازیێن وێ یێن ده‌ستوورى و پشكداریێ د هه‌لبژارتنه‌كێ دا ناكه‌ت كو ب نه‌قانوونى و نه‌ده‌ستوورى و د سیسته‌مێ سه‌پاندى دا بهێنه كرن.
مه‌كته‌با سیاسى یا پارتى دیمۆكراتى كوردستان
