دەربارەی زاخۆ
ئیدارا سەربەخۆیا زاخۆ
قەزا زاخۆ:
زاخۆ باژێرەکی کوردستانی یە، دکەڤیتە سەر سنوورێ ھەردوو وەلاتێن تورکیا و سووریا و مینا دەرگەھەکێ گرنگ یێ بازرگانی ژی ل سەرانسەری کوردستانێ دھێتە ناسکرن.
زاخۆ ل رێکەفتی ٣١-٧-١٨٥٢ـێ و ل سەردەمێ دەستھەلاتا عوسمانیان ب فەرمی بوویە قەزا، ھەتا رێکەفتی ۲۸/۷/۲٠۲۱ـێ و ل سەر داخوازیا جەنابێ سەرۆک مەسعود بارزانی و ب بڕیارا ژمارە (۱٠۷) یا جەنابێ مەسرۆر بارزانی سەرۆکێ حکۆمەتا ھەرێما کوردستانێ، زاخۆ وەکو ئیدارەیەکا سەربەخۆ ھاتە ڕاگەھاندن کو ژ قەزایێن (زاخۆ و باتیفا) پێک دھێن، ھەروەسا پێکھاتا ئاکنجیێن وێ ژی ژ (موسلمان، مەسیحی و ئێزدیان) پێکدھێت.
سەنتەرێ ئیدارا سەربەخۆیا زاخۆ، باژێرێ زاخۆ (قەزا ناڤەندی) یە کو دکەڤیتە لایێ ژێری یا رۆژئاڤا یا دەشتا سندی یا ئەڤ دەشتە ب ئاخا خوە یا باش و سەقایێ خوە بۆ بەرھەمی یا گونجایی و بناڤ و دەنگە، زاخۆ باژێرەکێ جوان و سەرنجراکێشە دکەڤیتە سەر رووبارێ خابیری کو دناڤ باژێری دا وەکو دووچەق دەربازدبیت وباژیری دکەتە دوو پارچە وپرەکا بەری یاکەڤن وشینواری (پرا دەلال) ل سەر ھاتیە ئاڤاکرن، ل گوری ھند پێزانینان کو دیرۆکا وێ دزڤریتەڤە بو سەردەمێ میرنشینا بادینان پاش ب تایێ سەرەکی ڤە دھێتە گرێدان و دبەر کەلھەکا کەڤن دا یا ھەشت گوشە ستونک و ل سەر وان کڤانێن سەر تیژ ھەنە.
دیرۆکنڤێسان ل دۆر ناڤێ زاخۆ بۆچوونێن جودا ھەنە، ژ وان ژی ھندەک ژێدەرێن ئارامی دیاردکەن کو ناڤێ وێ ژ پەیڤا (زاخۆتا) یا ئارامی ھاتیە وەرگرتن کو رامانا وێ (سەرکەفتنە) کو ب وی شەری ھاتیە ناڤکرن ئەوێ دناڤبەرا روم و فرسێ دا چێبوویی ل نێزیک زاخۆ یا نوکە کو رومانی یا سەرکەفتن تێدا ب دەست ڤە ئینابوو.
بۆچوونەکا دی ھەیە بۆ ناڤێ زاخۆ کو ژ پەیڤا (زێ خوین) ھاتیە ئانکو رووبارێ خوینێ کو رویدانەکا گرنگ ل وی جھی چێبوویە ئەوژی خوینەکا زۆر لێ ھاتبوو رشتن وئەڤ بۆچوونە نێزیکی یا ئێکێ یە ودبیت ئاماژە ب وی شەری بیت یێ کو دناڤبەرا رومێ و فرسێ دا پەیدابووی.
بۆچوونەکا دی دبێژیت بنیاتێ وێ ژ (زێ) ئانکو رووبار و (خوەک) ئانکو جھێ خار جھێ ئاڤ لێ تەنگ دبیت ھاتیە، ھەر چاوابیت پەیڤا زاخۆ دناڤا سترانێن فلکلورێ کوردی دا زۆر دھێتە گوتن و بھیستن (زاخۆکا بادینان).
دیرۆکا باژێری ب دروستی ناھێتە زانین، میر جەلادەت بەدرخان دیارکریە کو باژێرکەکێ گرنگ بۆ ل سەر دەمێ (کوتیان) لێ یا دروست سەرکردەیێ یونانی زەینەفون (٤٠١) بەری زایینێ، دەمێ دگەل لەشکەرێ خوە ڤەگەریایە وەلاتێ خوە د وێ دەڤەرێ دا دەرباز بوویە و گوتیە خەلکێ وی جھی کوردن.
دبیت زاخۆ ل وی جھی ھاتبیتە ئاڤاکرن و بەرفرەھکرن ئەو جھێ باژێرێ حسێنیێ لێ ھاتیە ئاڤاکرن کو گەلەک ژێدەرا ژی خەبەر دایە نەخاسمە یێن عەرەبی وگوتنە رووباری (خابوورێ حوسەینیێ) وھەتا نوکە تاخەکێ باژێرێ زاخۆ ب ناڤێ حوسەینیێ یە، لێ دیسان ژی دھێتە گوتن کو کەڤنترین تاخێن ل زاخۆ ھاتینە ئاڤاکرن و ژیان لێ دەستپێکری تاخێن (جوھیا و رویتا) بوون یێن کو دکەڤنە سەر لێڤێن خابیری، گروڤە ژی بو ڤێ ئێکێ ھەتا نوکە ئاڤاھیێن کەڤنار و دیرۆکی ل ڤان تاخان مایینە.
دیرۆکنڤێسێ کورد شەرەفخانێ بەدلیسی ل سالا (١٠٠٥) کوچی دبێژیت: زاخۆ سەر ب میرنشینا بادینان ڤە بوویە ھەر ژ سەر دەمێ سولتان (حەسەن بەگ کورێ میر سەیفەدین) و ل سالا (٨٩٢) کوچی ئێکەم میر ژلایێ وانڤە بۆ زاخۆ ھاتیە دانان، ھەر وەسا ل سەردەمێ ئێک ژ وان کنیشتەک بۆ جوھیان ل باژێری ئاڤاکر وھەتا نوکە شوینوارێن وێ ژی ماینە.
ژیارا سەرەکی یا خەلکێ زاخۆ ل سەر چاندنێ یە، نەخاسمە چاندنا دەرامەتێ زڤستانێ وەکو گەنم و جەھـ ونیسک ونوک وفێقی ب ھەمی جوران ڤە، ئەڤ دەرامەتە ژی ل دەشتێن سندی وسلێڤانەییا و ھندەک جھێن دی کو مفا ژێ دھێتە وەرگرتن، زێدەباری چاندنا دەرامەتێ ھاڤینی وەکو باجان و برنج وتوتن وگەلەک کەسکاتیێن دیتر، زاخۆ ب چاندنا سپیندارا وگویز وھنارا یا بناڤ ودەنگە ب تایبەت ھنارێن ئەرمشتێ کو ژبەر ئاخ و ئاڤا وێ یا باش بەرھەمەکێ باش ژێ دھێتە چنین.
زاخۆ ئێک ژ ژێدەرێ سەرەکی یێن چێکرنا (شەل وشەبکا) یە ب تایبەت ژلایێ مەسیحی و ئەرمەنێن خۆجھێن دەڤەرێ ڤە، بەلێ د نوکە دا ئەڤ کارسازیە کێم بوویە ژبەر نەبوونا کەرەستێ دەستپێکی یێ بەرھەمئینانێ وەکو (مەرەزی) و باراپتر ژ خەلکی بەرێ خوە دایە وان جلکا یێن ژ ھندەک کەرەستێن دی دھێتە چێکرن.
ژبەرکو زاخۆ دەرگەھێ سەرەکی یە بۆ ژ دەرڤە لەورا یا بوویە بنگەھەکێ بازرگانی یێ گرنگ و گەلەک ژ خەلکێ وێ بووینە بازرگان و ب دەھان کومپانیێن بازرگانی لێ ھاتینە ڤەکرن، زێدەباری ڤێ چەندێ گەلەک شوینوار ل زاخۆ ھەنە و رێڤەبەریا شینواران نێزیکی ( ١٥٩) جھان وەکو شینوار ل دەڤەرێ دەست نیشانکرینە ویێن گرنگ ژی ئەڤەنە:
١. پرا دەلال
ئەڤ پرە ل سەر رووبارێ خابیری ل روژھەلاتێ باژێری ھاتیە دانان وگەلەک گوتن ل سەر چێکرنا وێ ھەنە، (ھەمرتین) دبێژیت یا رومانی یە، (ئەسکیف) دبێژیت یا یونانی یە، و(سلوقس)ی فەرمانا ئاڤاکرنا وێ دایە کو ئێک ژ سەرکردەیێن ئەسکەنەدەرێ مەقدونی بو، ھندەک شوینوار ناسێن رێڤەبەریا شوینوارێن عیراقی ھزردکەن کو دبیت ئێکک ژ سولتانێن بادینان ئاڤاکربیت لێ یا دروست ئەڤ پرە ل سەر شوینوارێن ئێکا کەڤنتر یا ھاتیە ئاڤاکرن و دبیت ئێک ژ میرێن بادینان ئەڤ پرە نویژەن کربیت و داستانەکا سترانا کوردی ل دۆر ئاڤاکرنا پرێ ھەیە، درێژیا وێ (١١٤) م وفرەھیا وێ (٤.٧)م و (١٥.٥) م ژ ئاڤا رووباری یا بلندە ھەمی ب بەرێ نەخشەکری ھاتیە دروستکرن و قەنتەرەکا مەزن وفرەھـ ل نیڤا وێ ھەیە و (٥) قەنتەرێن بچیکتر ل ھەردوو رەخێن وێ ھەنە، دیوارێن وێ ب بەرێن مەزن بناڤێ زانستی یێ وی بەری (دلومایتیک لایمستونگ) و ب نەخشە ھاتینە نژنین و کەرەستێ کسلێ بۆ ئاڤاکرنێ ھاتیە بکار ئینان وگەلەک ب شارەزایی ھاتیە ئاڤاکرن، ھەرچەندە دیرۆکا ئاڤاکرنا وێ ب تمامی نە ھاتیە زانین، بەلێ پشتی دوماھی جار ئەڤ پرە ھاتیە نویژەنکرن وپشکنینەکا باشتر بو مێژوویا وێ ھاتیە کرن و ب رێکا ھندەک ھێما و ژمارەیان کو د ناڤ بەرێن پرێ دا ھاتیە دیتن، دیاربوو مێژوویا وێ بو سەردەمێ (بیزەنتی)ـان ئانکو بەری ١٥٠٠ سالان ڤەدگەریتن.
ناڤێ پرا دەلال ل دەف خەلکێ زاخۆ یێ کەڤنە وھندەک ژ خەلکێ تاخێن وێ دبێژنێ پرا مەزن و ناڤێ پراعەباسیێ ناڤەکێ نوی یە ل سالێن سیھان ژ چەرخێ بوری ل سەر ھاتیە دانان ب فەرمانەکا رەسمی یا قایمقامێ قەزا زاخۆ یێ وی سەر دەمی شوینوارنیاس (کونرادبرویس) ل ١٥ی نیسانا ١٩٠٩ێ، دەمێ سەرەدانا پرێ کری ب ناڤێ پرا خابوور ب ناڤ کر.
٢. قشلا زاخۆ:
قشلا زاخۆ دکەڤیتە نیڤەکا باژێری ل سەر رەخێ روژ ئاڤایێ خابوری وھەتا نوکە ژی یا دیار وبەرچاڤە وئێک ژ خانیێن میرگەھا بادینان بوو، لێ (میر عەلی خان ١٢٠٥-١٢١٢ ک) دووبارە نوژەن و بەر فرەھکریە ئەف قشلە ل سەر کەلھەکا کەڤنتر ھاتیە ئاڤاکرن ژ پاشمایکێن وێ یا دیارە کو کەلھەکا ئاسێ بوویە و ب بەرێ حەصویێ ھاتیە ئاڤاکرن و ب قاتەکێ گێچێ ھاتیە داپوشکرن، وھەتا نوکە ژی بورجەکێ وێ یێ ب بەری ھاتیە ئاڤاکرن یێ بەرچاڤە.
٣- قوببەیا قوباد پاشا:
ئەڤ قوببە دکەڤیتە ناف گورستانا زاخۆ یا شەش کوژیە شەش پەنجەر ھەنە دگەل دەرگەھەکی (تابوک وفخار) بۆ ئاڤاکرنێ ھاتیە بکار ئینان ھندەک نەخشە ل سەر ھەنە وھەتا نوکە ژی د دیارن.
٤- شوینوارێن کێستە:
باژێرەکێ کەڤنە دیرۆکا وی دبیت ڤەدگەریت بۆ سەردەمێ ئاشوریان ل وێرێ پارە وپەیکەرێن ئاشوری ویونانی وئیسلامی ھاتینە دیتن خودێ ژێ رازی شەمدین بابەتەک ل دور شوینوارێن کێستە دگوڤارا (الاخاء ) دا ١٩٣٣ نڤێسیە وگەلەک شوینوارێن دی، (٥٨) کم ژ سەنتەرێ پارێزگەھێ دویرە، روبەرێ قەزایێ (١٣٧٨) کم٢ و ٢ ناحیا بخو ڤەدگریت:
– ناحیا رزگاری:
سەنتەرێ وێ باژێرکێ ئیبراھیم خەلیلە و دەرگەھێ سەرەکی یێ ھەرێمێ بۆ دەرڤەیە، رێکا دەولەتی بۆ ترکیا ل وێرێ دەرباز دبیت سەنتەرێ ناحیێ دکەڤیتە نێزیک گەھشتنا ھەردوو رووبارا ھیزل وخابور وپرا دەولەتی یا کو ھاتنوچوونا ترکیا دکەڤیتە سەر، رامانا وێ دەڤەرێ ڤەدگەریت بۆ پەیڤا مەزارگەھێ سەید (ئیبراھیم خلیل) لێ ھەیە، ھەر وەسا جھەکێ گەشتیاریە بتایبەتی بۆ خەلکێ زاخۆ وخەلکێ دی ب گشتی.
ژیارا خەلکێ زاخۆ ل سەر چاندنێ یە نەخاسمە چاندنا زڤستانی وەکو گەنم وجەھـ ونوک ونیسک و …ھتد زێدەباری چاندنا دەرامەتێ ھاڤینی وەکو باجان سورک وبرنج وھەمی جورێن کەسکاتی ھەروەسا رەز وبیستانا، دەڤەرا لێڤو یا ب رەزو بیستانا وفێقی بناڤ ودەنگە نەخاسمە ھنارێن ئەرمشتێ وھەمی جورێن تری وخوخ وسێڤ وزەیتونا ژکەڤندا ئەو جورێن چاندنێ ل دەڤەرێ ھاتینە چاندن ومفا ژ ئاڤا رووبارێ خابور ھاتیە وەرگرتن .
وگرنکترین چیایێن وێ، چیایێ سپی یە ژ ژێریا ناحیا مانگێشکێ بۆ سەنتا روژ ئاڤا دەست پێدکەت وتوخیبێ ژێری یێ ڤە بەرێ ناحیێ یە ورێکا دولێ یاکو دچیتە باژێرێ زاخۆ دناڤدا دەربازدبیت ب رێکا (گەلیێ سپی) ودبێژنە وێ زنجیرا چیایی یا دکەڤیتە روژئاڤایێ رێکێ چیایێ دژوار (بێخێر) ھەتا دوماھیا وان گرکێن ل ھنداڤ پێشخابور ل سێ کوژیێ توخیبی.
گەلەک جھـ وشینوارێن مێژوویی ل ناحیێ ھەنە و(٢٢) جھـ ل فەرمانگەھا شینوارا ل دھوکێ ھاتینە تومارکرن ژوانا (کەلھا ئەرمشتێ – شوینوارێن دێرەبون وپێشخابور – شوینوارێن بێتاسێ – شوینوارێن دورنەخێ – شوینوارێن ئیبراھیم خەلیل).
روبەرێ ناحیێ (٢٩٥) کم٢ وژمارا گوندێن وێ (٥٣) گوندە، بەری وپاشی ئەنفالا ھەمی ھاتبونە خرابکرن ژبلی سەنتەرێ ناحیێ…ودەڤەرێن دکەڤنە روژ ئاڤایێ ناحیێ دقەدەغەکریبون ب بەھانا ھندێ کو ھێلا گازێ دوێ دەڤەرێ دا دەرباز دبیت، وپشتی پێک ئانینا حکومەتا ھەرێما کوردستنانێ دوبارە دەست ب ئاڤاکرنا دەڤەرێ ھاتیە کرن وژیان ل گوندێن وێ پەیدابویە.
– ناحیا دەرکار:
ناحیا دەرکار دکەڤیتە ژوریا روژھەلاتێ سەنتەرێ قەزایێ دوەختی دا ئەو وباتیفا ئێک ناحیە بون وناڤێ وێ (ناحیا دەرکار وگوللی) بون وسەنتەرێ وێ بێرسڤێ بول سالا ١٩٢٤ ھاتە جوداکرن وسەنتەر ما ل وێرێ وپاش بۆ گوندێ (شەرانش) ھاتە ڤەگوھاستن، وپشتی کریارێن ڤەگوھاستن ودەربەدەرکرنا خەلکی یێن ژلایێ رژێما بەعسی ھاتینە ئەنجامدان بۆ کومەلگەھا دەرکارێ ھاتە ڤەگوھاستن.
ئەردێ ناحیێ بۆ دوو دەڤەرا دھێتە لێکڤەکرن دناڤبەرا واندا چیایێ (کێرە) وئەو دەڤەرا دکەڤیتە باکور گەلەک چیا وگر ونھالا بخوڤەدگریت وگەلەک کانی ورووبارێن بچیک لێ ھەنە وەکو
١- شەرانش – ئستەبلان – پەرەخ – بەھنونە سندی – ھیزل.
٢- کەروک – مارسیس – پەرەخ– بەھنونەسندی – ھیزل.
دەڤەرا دووێ دەشتا سندی یا دولەمەندە ب بەرھەمێن خو، وباژێرێ زاخۆ بخو دکەڤیتە لایێ باشورێ ڤێ دەشتێ ودناڤا وێ دا رێکەکا قێرکری دەربازدبیت سەنتەرێ قەزایێ ب قەزا باتیفا و کانی ماسێ ڤە دھیتە گرێدان.
پتریا خەلکێ زاخۆ دبیاڤێ چاندنێ دا کاردکەن نەخاسمە دەرامەتێ زڤستانا دھێتە چاندن وەکو گەنم وجەە ونوک ونیسک و…ھتد ھەروەسا دەرامەتێ ھاڤینی وەکو باجان وبرنج بۆ ڤێ چەندێ دەشتا سندی دھێتە ب کارئینان ناحی ب بیستانێن فێقی وەکو سێف وخوخ وھرمیک وگویز وھنار وحلیک ودار سپیندار وبەری ومازی زێدەباری خودانکرنا تەرش وکەوالی یا بناڤ ودەنگە ومفا ژ چەروان وکوز وسەقایێ ھوینک ل ھاڤینا دھێتە وەرگرتن، دەڤەرێن باکور ژ ناحیێ وەکو ھاڤینگەە مفا ژێ دھێتە وەرگرتن وپلەیێن گەرمێ ژ (٣٢) پلا دەرباز نابیت چیایێن وێ ب دارستانا دداپوشی نە نەخاسمە دەڤەرا شەرانش وگەلیێ پس ئاغا وسەرکێت سندی یا وگرنکترین چیایین وێ (زکیرە، خامتیر) وگەلەک جھێن شوینوارا لێ ھەنە وپتر ژ (٤٨) جھێن شوینوارا ژلایێ رێڤەبەریا شوینوارێن دھوکێ ھاتینە تومارکرن وەکو (برارە بەنکا – بیشوک- پرا شێخ یوسف- کەلھێن سناتێ – کەلھێن بەرخ – کەلھا سلێمان سندی –شکەفتێن ئستەبلان و…ھتد).
روبەرێ ناحیێ (٥٣١) کم٢ و(٦٤) گوندا بخوڤەدگریت وھەمی ل ھەوا ئەنفلا ھاتبونە خرابکرن وکومەلگەھێن ب زوری ل دەشتا سندی ھاتبونە ئاڤاکرن مینا (دەرکار – ھیزاوا – بێرسڤێ – تلکەبەر – دار ھوزان) وھندەک ژ خەلکێ ناحیا کانی ماسێ ویێ ناحیێ بخو لێ ھاتبونە ئاکنجیکرن.
– قەزا باتیفا:
سەنتەرێ وێ باژێرێ باتیفا یە، دکەڤیتە باکورێ سەنتەرێ ئیدارا سەربەخۆیا زاخۆ، دکەڤندا دگەل ناحیا دەرکارێ ئێک ناحیە بون لێ ل سالا ١٩٢٤ ناحیەکا نوی ھاتە دانان بناڤێ ناحیا (گوللی) و سەنتەرێ وێ ل گوندێ (دێمکا) بۆ پاش بۆ گوندێ بەھنونە ھاتە ڤەگوھاستن پاش ل باژێرکێ باتیفا بنەجھـ بو، باتیفا دکەڤیتە سەر رێکا سەرەکی یا کو دەڤەرا بەرواری بالا ب زاخۆ ڤە گرێددەت ورامانا وێ ب زمانێ کوردی ئانکو دەڤەرا دەشتا کویر یا کو ل زڤستانا باروڤێن بەفرا لێ دھێن.
ئەردێ قەزا باتیفا بۆ دوو دەڤەرا دھێتە پارچەکرن یا ئێکێ دەڤەرا دەشتێ ئەوژی درێژەپێدانا دەشتا سندی یە ھەتا رووبارێ خابور، دەڤەرا دووێ یا چیایی یە یا ب دول ونھال وگر وجھێن بلند و ئاستەنگە گەلەک رووبار وشیفکێن ئاڤێ وکانی لێ ھەنە ومفا بۆ چاندنێ ژێ دھێتە وەرگرتن.
ژیانا خەلکێ وێ ل سەر چاندنا بەرھەمێ زڤستانێ یە وەکو گەنم وجەھـ ونیسک ونوک … ھتد ودەشت وجھێن باش یێن چاندنێ دھێنە ب کارئینان زێدەباری چاندنا دەرامەتێ ھاڤینی وەکو برنج وباجان وکەسکاتی، ل ڤان سالێن دوماھیێ خەلکێ دەڤەەرێ دەست ب چاندنا دارێن فێقی کریە مینا سێڤ وخوخ وھورمیک وھنار ومشمش، ھەروەسا نھالێن وێ ب چاندنا دار سپیندارا یا بناڤ ودەنگە زێدەباری چاندنا گویز وفستەق، بۆ ئاڤدانێ مفا ژ رووبارێن زریزە وسیرکوتکی وخابوری دھێتە وەرگرتن، ھەروەسا خەلکێ دەڤەرێ تەرش وکەوالی بخوداندکەت ژبەر ھەبونا کوز وچەروانێن بەر فرەهـ ل دەڤەرێن چیا کو سەقایەکێ خوش وئاڤەکا بوش لێ ھەیە، ژچیایێن وێ (نزدور – رویسێ – کەشان – سەرکێ شوینێ –بەھنونە – شابانى) و ژ رووبارێن وێ رووبارێ زریزە – سیرکوتک – خابور .
گەلەک شوینوارێن مێژویی ھەنە و (١٥) جھـ ژلایێ رێڤەبەریا شوینوارێن دھوکێ ڤە ھاتینە تومارکرن ژوانا (کەلھا شابانیێ یا بناڤ ودەنگ، کەلھا کەشانێ، کەلھا بێجوانێ، پرا نزدورێ ل سەر رووبارێ خابوری کو دبیت ل سەر دەمێ میرنشینا بادینان ھاتبیتە دانان، شوینوارێن کرێت و بێگوڤا).
روبەرێ قەزایێ (٢٠٨) کم٢ و(٧٣) گوندا بخوڤە دگریت وتەڤ گوند ھاتبونە خرابکرن پێش و پاشی ئەنفالا ب تنێ سەنتەرێ باتیفا بێگوڤا تێ نەبیت، لێ پشتی دامەزراندنا حکومەتا ھەرێما کوردستانێ دەستێ ئاڤەدانکرنێ گەھشتە وێ دەڤەرێ وژیان ڤەگەراندە پتریا گوندێن ناحیێ.
١. ناحیا بێگوڤا
ئێک ژ وان ناحیایە یێن کو پشتی باتیفا ژ ناحیێ بوویە قەزا سەر ب ئیدارا سەربەخۆیا زاخۆڤە، بێگوڤا ژی ژ کومەلگەھێ بوویە ناحیە سەر ب قەزا باتیفا ڤە، ھەژمارەکا گوندێن دەڤەرا گوللیان بخو ڤە دگریت وگەلەک ژ وان گوندان ژی ژبەر شەر و ئالوزیێ، دناڤبەرا چەکدارێن پەکەکێ و لەشکەرێ تورکیا ھاتینە چولکرن و دەمەکە ژیانا گوندان لێ راوەستیایە، لێ عەردێ وێ ژی عەردەکێ بەرھەمدارە و پر و دەولەمەندە بو بەرھەمێ چاندنێ، ل ڤێ دەڤەرێ چەند حھێن شینواری ھەنە و دیارترین جھـ ژی (شکەفتا کونیشکێ) یە، شکەفتەکە و تێدا وەکو جھێ دوو تەخت و کورسیان تێدانە و سێ پەنجەر لێ ھەنە، مێژووناس دیاردکەن کو ل سەر سەردەمێ (زەردەشتی)ـیان ھاتیە دروستکرن و وەکو جھەکێ ئایینی و یێ پەرستنا وان بوویە و د نوکە دا وەکو ئێک ژ جھێن شینواری یێن ھەری کەڤنار دھێتە ناسکرن و مێژوویا وێ بو بەری ١٧٠٠ سالان ڤەدگەریت.